ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΘΕΣΠΙΣΗΣ ''ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ'';

Του Γιάννη Τσαμπάζη

Ο όρος «πολίτες με στολή», σύμφωνα με την προσέγγιση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, προσδίδει σημαντικά αστικά και πολιτικά δικαιώματα στον στρατευμένο (με την ευρεία έννοια) : ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, της κατοικίας και της αλληλογραφίας, της ελευθερίας της σκέψης, της πίστης και συνείδησης, και την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Οι περιορισμοί πρέπει να είναι σύμφωνοι με το νόμο ή "επιτρεπόμενοι από το νόμο" και "απαραίτητοι σε μια δημοκρατική κοινωνία». Οι περιορισμοί πιο εξειδικευμένα για τις ένοπλες δυνάμεις είναι «προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας".

Ο όρος «πολίτες με στολή» παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για τις ένοπλες δυνάμεις με μεγάλες αριθμό των στρατευμένων. Ενσωματώνει επίσης τη θέση των ενόπλων δυνάμεων σε μια δημοκρατία υπό το κράτος δικαίου. Με την ενθάρρυνση των μελών των ενόπλων δυνάμεων να θεωρούν τους εαυτούς τους ως πολίτες στο μέγιστο δυνατό βαθμό, ο σεβασμός των δημοκρατικών θεσμών ενισχύεται.

Παράλληλα με τον ήδη επιτυχημένο θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη, θα πρέπει να βαδίζει και ένας καινούριος θεσμός, που να εστιάζει πιο εξειδικευμένα στα ζητήματα που αφορούν τους στρατευμένους (με την ευρεία έννοια, πάντα) πολίτες μιας Κοινωνίας. Δεν είναι αμελητέο θέμα και η ονομασία του νέου θεσμού, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το δείγμα γραφής και το μήνυμα που μια κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να στείλει: ΟΧΙ στο συνήγορο του στρατιώτη, δεν είμαστε δύο ειδών Έλληνες, πολίτες και στρατιώτες. ΝΑΙ στο συνήγορο του ένστολου πολίτη, ως τμήμα του σημερινού θεσμού, του συνήγορου του πολίτη.

Στις περισσότερες χώρες θα συναντήσουμε το θεσμό του Συνηγόρου του Ένστολου Πολίτη, με την ονομασία ΄΄Στρατιωτικός Διαμεσολαβητής΄΄. Στην ουσία πρόκειται για Γραφεία-Ιδρύματα, που λειτουργούν – ανάλογα με τη χώρα – είτε ανεξάρτητα από το Υπουργείο Άμυνας, είτε έχουν κάποια σχέση (στενή ή όχι, ανάλογα με τη χώρα και πάλι) με αυτό.

Ως στρατιωτικός Διαμεσολαβητής, γενικά, αναφέρεται ένας μηχανισμός ανεξάρτητος της στρατιωτικής διοίκησης και δομής που ασκεί την εποπτεία του τομέα της άμυνας και βοηθά να εξασφαλιστεί η τήρηση των αρχών και της πρακτικής της χρηστής διακυβέρνησης. Εξετάζει παράπονα σχετικά με την ανάρμοστη και καταχρηστική συμπεριφορά στο στρατό, καθώς και ελλείψεις σε στρατιωτικές διαδικασίες, και διατυπώνει συστάσεις για διορθωτικές ενέργειες.

Δεν κάνει αμυντική πολιτική, ούτε παίρνει αποφάσεις για τα επιχειρησιακά θέματα. Άμεσος σκοπός είναι να αποκαταστήσει παράπονα και να ενθαρρυνθεί τη σωστή συμπεριφορά στον τομέα της άμυνας.

Είναι σημαντικός ως φορέας γιατί βοηθά στην:

• άσκηση δημοκρατικού ελέγχου επί του τομέα της άμυνας

• διασφάλιση του σεβασμού του κράτους δικαίου στις ένοπλες δυνάμεις

• προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στην άμυνα

• εστίαση της προσοχής σε προβλήματα που απαιτούν διορθωτικά μέτρα επί της

στρατιωτικής πρακτικής

• ενίσχυση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της υπεράσπισης

• ενίσχυση της εμπιστοσύνης του στρατιωτικού προσωπικού

Υπάρχουν τρεις βασικές προϋποθέσεις για να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές του ως φορέας: λειτουργική ανεξαρτησία, πνευματική υποδομή, και επαρκές υλικό. Στην ιδανική περίπτωση, το Γραφείο του φορέα αυτού θα πρέπει:

• να ορίζεται νομικά από το σύνταγμα ή με πράξη του νομοθετικού σώματος

• να έχει τη δική του ερευνητική ικανότητα, και επιτρέπεται ελεύθερα να διεξάγει έρευνες σε θέματα που επηρεάζουν άτομα ή, ανάλογα με την περίπτωση, θέματα συστημικού χαρακτήρα

• να έχει πρόσβαση στις αναγκαίες πληροφορίες

• να είναι σε θέση να λειτουργεί σε απόλυτη εμπιστευτικότητα• να είναι σε θέση να δημοσιεύει εκθέσεις εφιστώντας την προσοχή του κοινοβουλίου και του ευρέως κοινού.• να έχει την εξουσία να διατυπώνει συστάσεις προς εξέταση προς την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, οι οποίες απαιτούν επίσημες και δημόσιες απαντήσεις

• να στεγάζεται, τέλος, σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις, ανεξάρτητα από το Γενικό Επιτελείο.

Για να είναι αποτελεσματικό το Γραφείο του Συνηγόρου του Ένστολου Πολίτη, πρέπει να είναι ανεξάρτητο. Αυτή η ανεξαρτησία εκλαμβάνεται σε τρεις εκδοχές, ανάλογα με την κάθε χώρα, όπως παρακάτω:

Θεσμική ανεξαρτησία

Ως θεσμική ανεξαρτησία νοείται ότι ένα Γραφείο Συνηγόρου είναι ανεξάρτητο από την κυβέρνηση και πιο συγκεκριμένα, ότι δεν είναι μέρος κανενός από τα όργανα που είναι εξουσιοδοτημένο να επιβλέπει.

Οικονομική ανεξαρτησία

Ως οικονομική ανεξαρτησία νοείται ότι ένας θεσμός διαμεσολαβητή αποκτά και διαχειρίζεται κεφάλαια ανεξάρτητα από οποιοδήποτε από τα όργανα στα οποία έχει αρμοδιότητα. Εάν ο θεσμός του διαμεσολαβητή πρέπει να στηρίζεται αλλού για χρηματοδότηση, αυτό μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανεξαρτησία του.

Λειτουργική ανεξαρτησία

Ενώ η θεσμική ανεξαρτησία σχετίζεται με τη θέση των Γραφείων έναντι άλλων θεσμικών οργάνων, η λειτουργική ανεξαρτησία σχετίζεται με την ικανότητα του γραφείου να αποφασίσει ποια θέματα και με ποιες προτεραιότητες θα αναλάβει, χωρίς παρεμβολές από άλλα θεσμικά όργανα ή φορείς.

Η πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες είναι απαραίτητη για το έργο του κάθε ιδρύματος . Οι περιορισμοί στις διαθέσιμες πληροφορίες σημαίνει ότι ο Συνήγορος δεν είναι ελεύθερος να κάνει ό, τι είναι απαραίτητο για να διεξαγάγει πλήρη έρευνα. Οι ένοπλες δυνάμεις και πολιτικές αρχές νομική υποχρέωση να παρέχουν στο Γραφείο όλες τις ζητούμενες πληροφορίες, οι οποίες μπορεί να παρακρατηθούν σύμφωνα με στενά καθορισμένα κριτήρια, όπως η προστασία των επιχειρησιακών πληροφοριών (σχετικά με τις ένοπλες δυνάμεις) στο Βέλγιο, τον Καναδά, τη Νορβηγία, τη Γερμανία και την Ιρλανδία, καθώς προέχει η προστασία της εθνικής ασφάλειας .

Η ορθή εφαρμογή των συστάσεων των Συνηγόρων του Ένστολου Πολίτη έχει καίρια σημασία για την αποτελεσματικότητα του εν λόγω φορέα. Αν οι ένοπλες δυνάμεις και / ή η εκτελεστική εξουσία δεν εφαρμόζουν τις συστάσεις, αυτό μπορεί να υπονομεύσει το σύνολο της διεκπεραίωσης καταγγελιών και της διαδικασία έρευνας. Πράγματι, μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ευλόγως την αξία ενός Γραφείου του οποίου οι συστάσεις σπάνια εισακούστηκαν από τις ένοπλες δυνάμεις ή την εκτελεστική εξουσία. Το ποσοστό εκτέλεσης κυμαίνεται από σχεδόν 100% στη Σερβία, Σουηδία, Νορβηγία, Σλοβενία, Φινλανδία και την Εσθονία, έως 71 % στον Καναδά , 70 % στην Ολλανδία και Γερμανία, και 60 % στην Πολωνία.

Η τελευταία πτυχή της λειτουργικής ανεξαρτησίας είναι η απρόσκοπτη έκδοση των ετήσιων εκθέσεων, καθώς τα ιδρύματα πρέπει να είναι σε θέση να εκδίδουν δημόσιες εκθέσεις που δεν λογοκρίνονται, από την εκτελεστική εξουσία ή τους οργανισμούς που επιτηρούν.

Ο θεσμός του Συνηγόρου των μελών των Ε.Δ. συμβάλλει στη δημόσια λογοδοσία των ενόπλων δυνάμεων και ως εκ τούτου είναι ένα πολύτιμο στοιχείο της χρηστής διακυβέρνησης με την παροχή συστάσεων για τη βελτίωση της λειτουργίας των ενόπλων δυνάμεων ή αποκατάσταση αδικιών, και με την παροχή μεσολαβητικού ρόλου για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των μελών των ενόπλων δυνάμεων από ανωτέρους τους, καθώς θα δέχεται καταγγελίες για κακό χειρισμό στρατιωτικού προσωπικού.

Επομένως απαιτείται η θέσπιση του θεσμού του Βοηθού Συνηγόρου του Ένστολου Πολίτη, ως κλάδου του Συνηγόρου του Πολίτη, και όχι ως ομότιμη λειτουργία, γιατί ο ένστολος είναι μέρος αυτής της κοινωνίας, ΠΟΛΙΤΗΣ με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Απλώς λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει το στρατιωτικό λειτούργημα, πρέπει να προβλεφθεί στο ήδη υφιστάμενο οργανόγραμμα μια επιπλέον θέση - από τις ήδη υπάρχουσες έξι - (η 7^η) βοηθού συνηγόρου του πολίτη, με την ονομασία <<Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη, αρμοδίου για θέματα που αφορούν τον Ένστολο Πολίτη>> που θα έχει τις σχετικές αρμοδιότητες.

Απαιτούνται:

α. Ύπαρξη Νομικού πλαισίου: Το Γραφείο του βοηθού συνηγόρου πρέπει να θεσπιστεί με νόμο που να ορίζει τις εξουσίες και τις μεθόδους που έχει στη διάθεσή του κατά την άσκηση του έργου του. Στην ιδανική περίπτωση, το status του νέου θεσμού θα πρέπει να κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα.

β. Πρόβλεψη Συνταγματικής και νομικής ανεξαρτησίας από τις ένοπλες δυνάμεις : Το Γραφείο του βοηθού συνηγόρου πρέπει να έχει την αυτονομία να αποφασίσει πώς μια υπόθεση θα πρέπει να εξεταστεί, σε συνεννόηση με τον προϊστάμενο Συνήγορο του Πολίτη και μόνο. Οι παρεμβολές από εξωτερικούς φορείς πρέπει να απαγορεύονται.

Για την εκλογή του προσώπου που θα αναλάβει τα καθήκοντα Βοηθού Συνηγόρου, να γίνεται πρόταση από το Συνήγορο του Πολίτη στον Πρόεδρο της Βουλής απευθείας, και εν συνεχεία να απαιτείται η σχετική πλειοψηφία της ολομέλειας του Κοινοβουλίου.

Αυτονόητο είναι ότι η στελέχωση του Γραφείου του Βοηθού Συνηγόρου, αρμοδίου για θέματα που αφορούν τον Ένστολο Πολίτη, θα πρέπει να είναι η κατάλληλη, με νομικούς που γνωρίζουν τα της στρατιωτικής Δικαιοσύνης, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα.